پارچه تریکو یکی از پرکاربردترین و محبوب‌ترین انواع پارچه در صنعت نساجی و پوشاک است که به‌واسطه ساختار خاص بافت حلقوی خود، ویژگی‌هایی چون نرمی، انعطاف‌پذیری و کشسانی بالا را به همراه دارد. این پارچه که عمدتاً از الیاف طبیعی مانند پنبه و یا ترکیبی از الیاف مصنوعی نظیر پلی‌استر، لاکرا و ویسکوز تولید می‌شود، به دلیل راحتی در استفاده، تنوع در طرح و رنگ، و قابلیت دوخت آسان، جایگاه ویژه‌ای در طراحی و تولید انواع لباس‌های روزمره، ورزشی، کودکانه و حتی پوشاک رسمی یافته است.
شناخت دقیق ویژگی‌ها، انواع و کاربردهای پارچه تریکو برای طراحان لباس، خیاطان و علاقه‌مندان به هنر دوخت و دوز، امری ضروری است؛ چرا که انتخاب صحیح نوع پارچه نقش تعیین‌کننده‌ای در کیفیت، دوام و زیبایی نهایی پوشاک ایفا می‌کند. در این مقاله، به بررسی جامع پارچه تریکو از منظر ساختار فنی، دسته‌بندی انواع، مزایا، کاربردها و نکات کلیدی در دوخت و نگهداری آن خواهیم پرداخت تا راهنمایی کامل برای استفاده بهینه از این پارچه ارزشمند ارائه شود.
ساختار و نحوه تولید پارچه تریکو
پارچه تریکو با استفاده از فناوری بافندگی حلقوی (Knitting) تولید می‌شود؛ روشی که در آن نخ‌ها به‌جای عبور از یکدیگر مانند بافت تاری‌پودی، به‌صورت حلقه‌هایی در هم تنیده می‌شوند. این ساختار حلقوی باعث ایجاد پارچه‌ای نرم، منعطف و کشسان می‌شود که در برابر چروک شدن مقاوم‌تر بوده و آزادی حرکت بیشتری را برای مصرف‌کننده فراهم می‌سازد.
تفاوت با بافت تاری‌پودی:
در بافت تاری‌پودی (Woven)، نخ‌های تار و پود به‌صورت عمود بر هم قرار گرفته و بافتی مستحکم اما کم‌انعطاف ایجاد می‌کنند. در مقابل، بافت حلقوی تریکو با ایجاد زنجیره‌ای از حلقه‌ها، خاصیت کشسانی طبیعی در جهت عرضی و گاهی طولی به پارچه می‌بخشد.
انواع ماشین‌های بافندگی حلقوی:
- ماشین گردباف (Circular Knitting Machine): نخ‌ها به‌صورت مارپیچ در یک استوانه بافته می‌شوند و پارچه به‌صورت لوله‌ای خارج می‌شود. این نوع ماشین برای تولید تی‌شرت، لباس راحتی و پارچه‌های کشی بسیار رایج است.
- ماشین تخت‌باف (Flat Knitting Machine): نخ‌ها در سطحی صاف بافته می‌شوند و امکان تولید پارچه‌هایی با طرح‌های پیچیده‌تر یا ضخامت‌های متنوع‌تر را فراهم می‌کند. این نوع بیشتر در تولید لباس‌های زمستانی یا بافتنی کاربرد دارد.
* پیشنهاد جهت مطالعه: پارچه شانتون و کاربردهای آن در خیاطی
مراحل تولید پارچه تریکو
- انتخاب نخ: بسته به نوع پارچه مورد نظر، نخ پنبه‌ای، پلی‌استر، لاکرا یا ویسکوز انتخاب می‌شود.
- تنظیم ماشین بافندگی: نوع بافت، تراکم حلقه‌ها، قطر نخ و سرعت ماشین تنظیم می‌شود.
- بافت حلقوی: نخ‌ها به‌صورت پیوسته در قالب حلقه‌هایی در هم تنیده می‌شوند.
- تثبیت و تکمیل: پارچه بافته‌شده تحت عملیات حرارتی، شست‌وشو، رنگرزی یا چاپ قرار می‌گیرد تا آماده مصرف شود.
مزایای ساختار حلقوی:
- کشسانی طبیعی بدون نیاز به افزودن کش
- نرمی و لطافت بالا
- مقاومت در برابر چروک و تغییر شکل
- مناسب برای لباس‌هایی با فرم بدن یا نیاز به آزادی حرکت
انواع پارچه تریکو: ویژگی‌ها، کاربردها و نکات دوخت
پارچه‌های تریکو بسته به نوع نخ، ترکیب الیاف، نوع بافت و عملیات تکمیلی، در انواع مختلفی تولید می‌شوند که هر کدام ویژگی‌های خاصی دارند. شناخت دقیق این انواع به طراحان لباس و هنرجویان خیاطی کمک می‌کند تا انتخابی هوشمندانه و متناسب با کاربرد مورد نظر داشته باشند. انواع مختلف پارچه تریکو در رنگهای مختلف در بازار موجود است و افراد می‌توانند بسته به نیاز و سلیقه خود این پارچه را تهیه نمایند.
🔹 تریکو پنبه‌ای
این نوع از نخ پنبه خالص یا ترکیبی با درصد بالای پنبه تولید می‌شود. به دلیل خاصیت تنفس‌پذیری و لطافت، برای لباس‌هایی که تماس مستقیم با پوست دارند بسیار مناسب است. در دوخت آن باید از سوزن‌های مخصوص پارچه‌های کشی استفاده شود تا از نخ‌کش شدن جلوگیری شود.
🔹 تریکو لاکرا دار
با افزودن لاکرا (الاستین)، خاصیت کشسانی پارچه به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. این نوع تریکو برای لباس‌هایی که باید به بدن بچسبند یا در فعالیت‌های ورزشی استفاده شوند، ایده‌آل است. در دوخت آن، استفاده از دوخت‌های کشی مانند زیگزاگ یا دو سوزنه ضروری است.
🔹 تریکو ویسکوز
الیاف ویسکوز باعث ایجاد لطافت و درخشندگی در سطح پارچه می‌شوند. این نوع تریکو افت خوبی دارد و برای لباس‌های زنانه با فرم آزاد مناسب است. در برش باید به افت پارچه توجه شود تا لباس نهایی فرم دلخواه را داشته باشد.
🔹 تریکو ملانژ
ملانژ به ترکیب رنگی نخ‌ها گفته می‌شود که ظاهر خاص و مدرنی به پارچه می‌دهد. این نوع تریکو معمولاً در لباس‌های اسپرت و روزمره استفاده می‌شود. در برش باید جهت بافت رعایت شود تا طرح پارچه حفظ شود.
🔹 تریکو دو رو
این نوع از دو لایه بافت تشکیل شده و ضخامت بیشتری دارد. مناسب برای لباس‌های گرم و زمستانی است. در دوخت آن باید از نخ‌های مقاوم و دوخت‌های تقویت‌شده استفاده شود تا در برابر کشش و استفاده روزمره دوام داشته باشد.
جدول انواع پارچه تریکو
| نوع تریکو | ویژگی‌ها | کاربردها | نکات آموزشی در دوخت |
| تریکو پنبه‌ای | نرمی بالا، تنفس‌پذیر، ضد حساسیت، جذب رطوبت | لباس کودک، زیرپوش، لباس خانگی | استفاده از سوزن ژرسه برای جلوگیری از نخ‌کش شدن، شست‌وشو با آب سرد برای حفظ نرمی |
| تریکو لاکرا دار | کشسانی بالا، فرم‌پذیر، جذب بدن، بازگشت‌پذیری عالی | لباس ورزشی، لباس مجلسی کشی، لگ و تاپ | دوخت زیگزاگ یا دو سوزنه برای حفظ کشسانی، استفاده از نخ کشی برای درزها |
| تریکو ویسکوز | لطافت بالا، درخشندگی ملایم، افت زیبا، خنک | تونیک، پیراهن زنانه، لباس تابستانی | مناسب برای لباس‌های آزاد، استفاده از دوخت سبک، توجه به افت پارچه در برش |
| تریکو ملانژ | ترکیب رنگی خاص، ظاهر مدرن، بافت ریز یا درشت | تی‌شرت، لباس اسپرت، سویشرت سبک | توجه به جهت بافت در برش برای حفظ طرح، استفاده از نخ هم‌رنگ برای درزها |
| تریکو دو رو | ضخیم، گرم، بافت دو لایه، مناسب فصول سرد | سویشرت، لباس پاییزی و زمستانی، هودی | استفاده از نخ ضخیم، دوخت محکم، تقویت درزها با نوار اریب یا لایی چسب |
*پیشنهاد جهت مطالعه : مقایسه پارچه های مخمل و ژاکارد
ویژگی‌های فنی و مزایای پارچه تریکو
پارچه تریکو به دلیل ساختار حلقوی و ترکیب متنوع الیاف، دارای ویژگی‌های فنی منحصربه‌فردی است که آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای تولید انواع پوشاک تبدیل می‌کند. این ویژگی‌ها نه‌تنها در راحتی و عملکرد لباس تأثیرگذارند، بلکه در فرآیند طراحی، دوخت و نگهداری نیز مزایای قابل توجهی دارند. در ادامه، مهم‌ترین ویژگی‌های فنی پارچه تریکو را بررسی می‌کنیم:
کشسانی عرضی و طولی
ساختار حلقه‌ای تریکو باعث می‌شود پارچه در جهت عرضی و گاهی در جهت طولی کش بیاید. این خاصیت کشسانی طبیعی، آزادی حرکت را افزایش داده و برای لباس‌هایی مانند لگ، لباس ورزشی، لباس کودک و لباس‌های جذب بدن بسیار مناسب است.
مقاومت در برابر چروک
تریکو به‌طور طبیعی در برابر چروک شدن مقاوم است و پس از شست‌وشو یا استفاده روزمره، ظاهر صاف خود را حفظ می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود لباس‌های تریکویی نیازی به اتو نداشته باشند و برای استفاده روزانه یا سفر بسیار کاربردی باشند.
قابلیت چاپ و رنگرزی
سطح صاف و یکنواخت پارچه تریکو، آن را برای انواع روش‌های چاپ مانند سیلک اسکرین، چاپ دیجیتال و ترانسفر مناسب می‌سازد. همچنین رنگ‌پذیری خوب آن باعث می‌شود طرح‌ها با وضوح بالا و دوام مناسب روی پارچه باقی بمانند.
دوخت‌پذیری بالا
پارچه تریکو با انواع چرخ‌های خانگی و صنعتی قابل دوخت است. تنها نکته مهم، انتخاب صحیح سوزن (مانند سوزن ژرسه یا توپ‌سر) و نخ مناسب است تا از نخ‌کش شدن یا پارگی درزها جلوگیری شود. همچنین استفاده از دوخت‌های کشی مانند زیگزاگ یا دو سوزنه توصیه می‌شود تا خاصیت انعطاف‌پذیری پارچه حفظ شود.
کاربردهای پارچه تریکو در طراحی لباس
پارچه تریکو به دلیل ویژگی‌هایی مانند نرمی، کشسانی، سبکی و قابلیت تنفس، در طراحی طیف گسترده‌ای از پوشاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پارچه نه‌تنها در لباس‌های روزمره و راحتی، بلکه در پوشاک تخصصی مانند لباس‌های ورزشی، کودکانه و حتی لباس‌های مدرن و فیت نیز کاربرد دارد. انتخاب نوع مناسب تریکو بر اساس کاربرد نهایی، نقش مهمی در راحتی، دوام و زیبایی لباس ایفا می‌کند.
لباس‌های روزمره :
پارچه تریکو به‌دلیل راحتی، سبکی و قابلیت تنفس، انتخابی ایده‌آل برای لباس‌های روزمره است.
کاربرد: تی‌شرت‌های ساده یا طرحدار، شلوارهای راحتی، بلوزهای خانگی، تونیک‌های تابستانی
نکته: برای این نوع لباس‌ها، تریکو پنبه‌ای یا ملانژ بهترین گزینه است. در دوخت این لباس‌ها، استفاده از دوخت ساده و سوزن ژرسه کافی است.
لباس‌های ورزشی:
تریکوهای لاکرا دار با کشسانی بالا، برای لباس‌هایی که نیاز به انعطاف و آزادی حرکت دارند بسیار مناسب‌اند.
کاربرد: لگ ورزشی، تاپ فیتنس، گرمکن، لباس یوگا، لباس دوچرخه‌سواری
نکته: استفاده از دوخت‌های کشی مانند زیگزاگ یا دو سوزنه ضروری است. همچنین در طراحی این لباس‌ها باید به فرم بدن و خطوط حرکتی توجه شود. در طراحی لباس ورزشی، استفاده از تریکو لاکرا دار باعث افزایش راحتی و عملکرد بهتر ورزشکار می‌شود.
لباس کودک:
نرمی، لطافت و خاصیت ضد حساسیت تریکو آن را برای پوست حساس کودکان مناسب می‌سازد.
کاربرد: بادی نوزاد، شلوار و بلوز کودک، لباس خواب کودکانه
نکته : تریکو پنبه‌ای یا ویسکوز گزینه‌های مناسبی هستند. در دوخت لباس کودک، استفاده از درزهای نرم و بدون برجستگی اهمیت دارد.
لباس زیر و خواب:
تریکو به‌دلیل سبکی و قابلیت عبور هوا، برای لباس‌هایی که تماس مستقیم با پوست دارند بسیار مناسب است.
کاربرد: زیرپوش، شورت، سوتین، لباس خواب زنانه و مردانه
نکته آموزشی: استفاده از تریکو نازک و لطیف مانند ویسکوز یا پنبه‌ای توصیه می‌شود. در دوخت این لباس‌ها، انتخاب نخ نرم و دوخت‌های بدون درز اهمیت دارد.
لباس‌های مدرن و فیت:
تریکوهای کشی با فرم‌پذیری بالا، امکان طراحی لباس‌هایی با برش‌های اندامی و مدرن را فراهم می‌کنند.
کاربرد: تونیک‌های جذب، مانتوهای کشی، پیراهن‌های مجلسی فیت، لباس‌های زنانه با برش‌های خاص
نکته: تریکو لاکرا دار یا ویسکوز کشی برای این نوع لباس‌ها مناسب است. در طراحی باید به کشش پارچه در جهت برش توجه شود تا فرم لباس حفظ شود
نکات مهم در دوخت و نگهداری پارچه تریکو
پارچه تریکو به دلیل ساختار حلقوی و خاصیت کشسانی، در عین راحتی در دوخت، نیازمند رعایت اصول خاصی است تا از مشکلاتی مانند کش‌آمدن درزها، موج‌دار شدن لبه‌ها یا نخ‌کش شدن جلوگیری شود. همچنین نگهداری صحیح این پارچه، عمر مفید لباس را افزایش می‌دهد و ظاهر آن را حفظ می‌کند.
🔹 انتخاب سوزن مناسب
- سوزن ژرسه (Ballpoint Needle): نوک گرد این سوزن به‌جای سوراخ کردن الیاف، آن‌ها را کنار می‌زند و از نخ‌کش شدن یا پارگی بافت جلوگیری می‌کند.
- شماره سوزن پیشنهادی: برای تریکوهای نازک از سوزن شماره ۷۰ یا ۸۰ و برای تریکوهای ضخیم‌تر از شماره ۹۰ استفاده شود.
- نکته: استفاده از سوزن نامناسب می‌تواند باعث ایجاد سوراخ‌های ریز یا پارگی در بافت پارچه شود.
🔹 نوع دوخت و تنظیمات چرخ
- دوخت زیگزاگ یا دوخت کشی: این نوع دوخت‌ها امکان کشش درزها را فراهم می‌کنند و از پاره شدن نخ هنگام استفاده جلوگیری می‌کنند.
- استفاده از چرخ‌های سردوز یا اورلوک: برای تمیزکاری لبه‌ها و افزایش دوام درزها بسیار مؤثر است.
- تنظیم کشش نخ (Tension): کشش زیاد نخ باعث جمع‌شدگی پارچه و کشش کم باعث شل شدن درز می‌شود. باید با آزمون روی تکه‌ای از پارچه تنظیم شود.
- طول دوخت: دوخت‌های کوتاه (مثلاً ۲ تا ۲.۵ میلی‌متر) برای پارچه‌های نازک و دوخت‌های بلندتر (۳ تا ۳.۵ میلی‌متر) برای پارچه‌های ضخیم‌تر مناسب‌اند.
🔹 تثبیت لبه‌ها و جلوگیری از موج‌دار شدن
- استفاده از لایی حریر یا نوار اریب کشی: در قسمت‌هایی مانند یقه، حلقه آستین یا سجاف‌ها برای جلوگیری از کش‌آمدن و تغییر شکل.
- اتوکشی قبل از برش: برای صاف شدن پارچه و جلوگیری از خطای برش.
- برش با قیچی دندانه‌دار یا کاتر چرخشی: برای کاهش ریش‌ریش شدن لبه‌ها.
🔹 نکات نگهداری و شست‌وشو
- شست‌وشو با آب سرد یا ولرم: دمای بالا باعث جمع‌شدگی یا تغییر فرم پارچه می‌شود.
- استفاده از شوینده ملایم: مواد شوینده قوی ممکن است به بافت پارچه آسیب بزنند یا رنگ آن را کدر کنند.
- خشک‌کردن در سایه و به‌صورت خوابیده: آویزان کردن لباس تریکویی خیس ممکن است باعث کش‌آمدن شود.
- اتوکشی با حرارت ملایم و از پشت پارچه: برای جلوگیری از برق‌افتادگی یا آسیب به بافت.
جمع‌بندی و نکات پایانی
پارچه تریکو با ساختار حلقوی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، یکی از پایه‌های اصلی صنعت پوشاک مدرن محسوب می‌شود. نرمی، کشسانی، تنوع در بافت و رنگ، و قابلیت دوخت آسان، این پارچه را به انتخابی هوشمندانه برای تولید انواع لباس‌های روزمره، ورزشی، کودکانه و مدرن تبدیل کرده است. شناخت دقیق انواع تریکو، ویژگی‌های فنی، و رعایت اصول تخصصی در دوخت و نگهداری، نقش مهمی در ارتقاء کیفیت نهایی پوشاک ایفا می‌کند.
همان طور که در مقاله به آن اشاره شد پارچه تریکو موارد کاربرد زیادی دارد و می‌تواند در دوره نازک دوزی نیز مورد استفاده قرار گیرد.
